[expositie] Biënnale van Venetië
Het amazonegebied door de ogen van Santiago Yahuarcani en Abel Rodríguez
Een bezoek van de Illustratie Ambassade aan de 60e editie Biënnale van Venetië
september 2024 door Anke Verbeek
De Biënnale van Venetië staat bekend als de Olympische Spelen van de kunsten, veelal gericht op de beeldende/autonome kunsten. Toch waren er een aantal werken te zien die tegelijkertijd ook binnen het medium van illustratie zouden passen, mede door hun rijkheid aan personages en symbolen. De Illustratie Ambassade licht de speciale werken uit van Santiago Yahuarcani en Abel Rodríguez. Deze schilderijen en tekeningen, van beide kunstenaars, richten zich op het Amazonegebied van Latijns-Amerika. Ze laten zien hoe het tekenen van je eigen ervaring of omgeving een daad van reclaiming kan zijn. In een geschiedenis waarin de natuur door ‘ontdekkingsreizigers’ en koloniale overheersers veelal op categoriserende en naturalistische wijze is afgebeeld, laten Yahuarcani en Rodríguez een verwevenheid en bezieling zien van hun omgeving.
Binnen de hoofdtentoonstelling (Arsenale gebouw) viel het werk van Santiago Yahuarcani meteen op. De kunstenaar presenteert drie grote doeken – drie bij zes meter – waarop hij de nauwe band tussen mens en natuur afbeeldt. De werken zijn gemaakt met natuurlijke pigmenten en acryl op llanchama, een traditioneel doek afkomstig van de boomschors uit het Amazonegebied.
Met het schilderij El mundo del agua zet Yahuarcani water centraal als symbool voor de bron van het leven en de verbinding tussen alles wat leeft in het regenwoud. Wat het meest opvalt zijn de spirituele bewakers van de natuurlijke omgeving, die verschillende gedaanten aannemen. Zo zien we een roze dolfijn met getatoeëerde benen en een zeemeermin-achtig wezen met patronen afkomstig van kikkers en slangen. Wanneer de bezoeker dichter bij de werken komt, zal die steeds meer van dit soort ontdekkingen doen binnen deze maximalistische schilderijen. Met veelvoud van de spirituele figuren drukt Yahuarcani hoop uit voor de amazone en vertelt hij tegelijkertijd de mythes vanuit de Uitoto-gemeenschap (uit Peru), waar hij deel van uitmaakt. Tegelijkertijd biedt het werk ook kritiek op hoe deze krachten van de natuur en hun beschermers vaak zijn genegeerd in de moderne tijd, met alle desastreuze klimaatgevolgen van dien.
De werken van de Abel Rodríguez zijn te zien in het tweede gebouw van de hoofdtentoonstelling (Giardini). Het gaat hier om wetenschappelijke tekeningen in de vorm van vlakke dwarsdoorsnedes van de jungle in het Amazonegebied. Met inkt, viltstift, waterverf en pen vangt de kunstenaar de gedetailleerde structuren en eigenheden van de verschillende bomen en planten. Hier en daar staat ook geschreven informatie over waar en wanneer de bomen groeien en hoe de schors ervan smaakt. Door de flora in hun context te presenteren – met dieren en omgeving en al – vangt de maker een holistisch beeld. Een voorbeeld hiervan is de serie van twaalf tekeningen genaamd Ciclo anual del bosque de la vega, waarin de kunstenaar een kalender weergeeft van seizoensgebonden veranderingen van een overstroomd bos, waarbij uiterlijk en het leven binnen het woud stap voor stap verandert.
Rodríguez draagt de kennis over die hij heeft geleerd van zijn oom die een sabedor is (kenner van de geheimen van planten). Beiden behoren tot de Muinane-gemeenschap, afkomstig uit het gebied rondom de Cahuinari rivier in Colombia. De werken van Rodríguez zijn ook niet per se bedoeld als ‘kunstwerken’ maar als een bron voor natuurlijke wijsheid, in de hoop dat zowel deze kennis als de amazone behouden kunnen blijven.