[Potloodcast] Harriët van Reek

Episode 32: Harriët van Reek

In deze potloodcast verwelkomt Floortje Smit illustrator en auteur Harriët van Reek (1957). In 1986 debuteerde Van Reek met De avonturen van Lena Lena dat bekroond werd met de Gouden Griffel en de Vlag en Wimpel. Kenmerkend voor Van Reeks illustraties is een sterke harmonie tussen beeld en tekst, het weglaten van details en perspectief, en het gebruik van zachte aardkleuren. Haar verhalen zijn vaak absurdistisch van aard en zitten vol onverwachte en associatieve wendingen. Naast prentenboeken maakt Van Reek onder meer illustraties voor tijdschriften en experimenteert ze met weven en keramiek. Het werk van Van Reek is tentoongesteld in verschillende musea in Nederland en in het buitenland.

1. Een invloedrijk beeld uit je jeugd

De beelden die ik voor deze vraag heb uitgekozen zijn allebei afkomstig uit boeken die vroeger in mijn boekenkast stonden. Ik heb het  geluk gehad om op te groeien met ‘geheimzinnige’ kinderboeken. Zo las ik als klein meisje de prentenboeken uit de kindertijd van mijn moeder en ook andere boeken die tegenwoordig niet meer geschikt worden gevonden voor kinderen. 

Het eerste beeld is afkomstig uit het boek Der Struwelpeter, in het Nederlands ook wel bekend als Piet de Smeerpoets (1845). Dit boek is afkomstig uit de negentiende eeuw en leerde kinderen toen wat gewenst gedrag was. De afbeelding die ik heb gekozen uit dit boek hoort bij het gedichtje getiteld ‘Mietje en het mes’. Het is een heel gruwelijk verhaal, en de boodschap van dit versje was dat kinderen niet met een broodmes moesten spelen. Ik was nog erg jong toen ik dit boek voor het eerst zag, ik kon zelfs nog niet lezen, en juist daarom zijn die afbeeldingen uit dit boek mij zo bijgebleven.  Bij deze afbeelding was ik mij niet bewust van de waarschuwing, ik hield mij veel meer bezig met de vraag hoe het mogelijk was dat het meisje in de afbeelding in tweeën was gesplitst. 

Het tweede beeld is afkomstig uit een catalogus van de gelijknamige fototentoonstelling The Family of Man (1955). Ik heb dit boek als kind helemaal stuk gelezen. In het boek zijn veel foto’s met uiteenlopende onderwerpen te zien, van oorlogsfoto’s tot foto’s waarin geboorte centraal staat. De foto’s binnen dit boek spraken mij aan vanwege hun raadselachtige aard. Tijdens het lezen vroeg ik mij ook continue af wat er aan de hand was, zoals de foto van Ronny Jaques (1910-2008). Ik heb het wel echt als een genot ervaren dat je zelf het verhaal erbij kon verzinnen. Ik denk dat men tegenwoordig te snel bang is dat kinderen iets als eng ervaren.

2. Invloedrijk beeld voor je kunstenaarscarrière 

Het eerste beeld bij deze vraag is een werk van de van oorsprong Duits-Amerikaanse beeldhouwster Eva Hesse (1936-1970).  Als student maakte ik kennis met haar werk tijdens een excursie naar een tijdelijke tentoonstelling in Museum Boijmans waarin feministische kunst centraal stond. Haar werk maakte een grote indruk op mij. Ik vond haar materiaal gebruik interessant: elastiekjes, rubber, latex en zachte zakjes in netjes. De onderwerpen binnen haar werk spraken mij ook aan, zoals het werk waarin het vrouwelijk lichaam centraal stond. De onderwerpen die zij besprak was ik tot dan toe nog niet tegengekomen in werk van andere kunstenaars. Ik heb ook het idee dat het werk van Hesse, waaronder haar lange vormen, van grote invloed is geweest op de manier waarop ik mijn personages in mijn boek De avonturen van Lena Lena (1986) heb vormgegeven. 

Binnen mijn werk bedenk ik liever niet alles van tevoren. Zonder routebeschrijving kun je het als het ware niet helemaal uitdenken, maar dan ervaar je het, ga je het doen. Er gebeuren dan dingen die onverwachts zijn, zo werk ik meestal. Wanneer ik aan een boek werk teken ik meestal in bed. 

Een ander beeld dat bepalend is geweest voor mijn carrière als beeldmaker is een werk van de Roemeens-Amerikaanse illustrator en kunstenaar Saul Steinberg (1914-1999). Ik ben fan van hoe hij binnen zijn werk omgaat met perspectief, letters, mensen en expressie. Ook verwondert hij de kijker vaak met zijn werk, omdat je iets kunt ontdekken. In zijn werk zie je heel goed dat letters ook tekeningen zijn. De manier waarop hij met letters werkt heeft mij erg geïnspireerd.

3. Een werk van eigen hand dat je eerste schreden op het pad van illustrator verbeeldt

Nadat ik mijn opleiding tot tekendocent had afgerond ben ik vrij plotseling naar Ierland gegaan. Een deel van de tekeningen die ik daar maakte zouden later uitgegeven worden in het boek De avonturen van Lena Lena (1987). Ik maakte het echt voor mezelf, niet met kinderen als doelgroep in mijn achterhoofd. Ik tekende iedere dag een verhaaltje, maar niet met het idee dat ik het zou gaan uitgeven. Ik denk dat het feit dat de strips in Lena Lena heel lichamelijk zijn lezers erg aanspreekt.
Het boek is inmiddels niet meer verkrijgbaar in Nederland, maar in Japan is het boek een aantal jaar geleden opnieuw uitgegeven. In Japan is het boek ook heel populair bij jonge vrouwen, vanwege het fysieke, denk ik. Ik heb hiermee toen meteen de Gouden Griffel gewonnen, maar ik wist helemaal niet wat de prijs inhield. Het gevolg was dat ik daarna een soort druk ben gaan ervaren. 

4. Een autonoom beeld van eigen hand

Het eerste beeld dat ik hiervoor heb gekozen is een afbeelding uit een zine die ik in 2021 heb gemaakt over de vergeten planten en dieren in Rotterdam. Ik besloot aan dit project te werken omdat ik graag iets anders wilde maken dan een prentenboek. Ik koos de stad Rotterdam omdat ik merkte dat men veel over de grootse dingen van Rotterdam sprak. Ik wilde deze stad graag vanuit een ander perspectief benaderen, met aandacht voor de kleine dingen binnen de stad. 

In datzelfde jaar maakte ik ook het prentenboek Het dierenboekje Mie (2021). Tijdens het maken van dit boek heb ik mij veel verdiept in de relatie tussen mens en dier. Ik ben toen ook een tijdje op een boerderij geweest om te kijken hoe het daar was. Door dit project raakte ik erg geïnteresseerd in de natuur. Dit onderwerp boeit mij nog steeds heel erg. Voor mij is dit werk wel een beetje activistisch, alleen heeft niemand dit erin gezien. 

Tussen mei en juni 2023 verbleef ik als resident in het Drawing Centre in Diepenheim. Tijdens deze maand kreeg ik de kans om de prachtige natuur van Twente te verkennen. Al snel werd voor mij duidelijk dat de natuur hier toch niet zo mooi is als je denkt. Ik heb maar heel weinig dieren buiten in de natuur gezien, en ik hoorde de kippen en kuikentjes piepen in hun hokken. In deze periode bezocht ik ook een varkensstal, en deze ervaring staat nog steeds op mijn netvlies gebrand. Ik vind het verschrikkelijk tragisch dat dieren kunnen verbranden in stallen. Voor het maken van mijn tekeningen heb ik veel rondgefietst en ik maakte in mijn hoofd een collage van de dingen die ik zag. Goed kijken doe je niet alleen met je ogen, maar wordt ook bepaald door hoe je de omgeving ervaart en hoe je hierover nadenkt. Bij dit project viel alles samen.

5. Een toegepast beeld van eigen hand

Voor deze vraag heb ik de illustratie Mysterious Signs Laboratory gekozen die ik in opdracht heb gemaakt voor het online platform The Palace of Typographic Masonry (2016), dat opgericht is door de Nederlandse grafisch ontwerper Richard Niessen (1972). The Palace of Typographic Masonry brengt een ode aan de schoonheid en rijkheid van het geschreven schrift. Deze website functioneert als online museum dat bestaat uit negen afdelingen. Ik heb voor een kamer binnen de afdeling ‘sign’ een werk gemaakt. Dit was voor The Asemic Cabinet (2023). Enerzijds vond ik dit een hele leuke en vrije opdracht, maar anderzijds was ik wel gebonden aan het setje letters dat ik van Niessen gekregen had. Ik vind letters erg wonderlijk, de manier waarop de betekenis in een woord kan zitten. Elke letter heeft een expressie, net zoals een persoon. Als kind vond ik letters in boeken al boeiend. Eén van de boeken uit mijn jeugd waarin letters en illustraties nauw verbonden zijn is het boek Luilekkerland (1915), geschreven door S. L. van Looy en geïllustreerd door kunstenaar en illustrator Nelly Bodenheim (1874-1951). In dit boek staan prachtige letters, het zijn net personages.

De tekening van Harriët van Reek in het Potloodcast schetsboek